Zaha Hadid, Artystka Wizualna

Większość ludzi zna Zahę Hadid jako architektkę. Kiedy zmarła w 2016 roku, w młodym wieku 65 lat, Hadid była jedną z najbardziej poszukiwanych architektek na świecie. Była znana zarówno z niezwykłego oka, jak i z poczucia, że architektura jest aktywną częścią życia i wyobraźni społeczności, w której się znajduje. Jej wiele światowej sławy budynków — takich jak Broad Art Museum w East Landing w Michigan; London Aquatics Center; Museo nazionale delle arti del XXI secolo (MAXXI) w Rzymie; oraz Guangzhou Opera House — nie tylko wydają się inspirowane, ale także są inspirujące. Nie tylko mają współczesny wygląd, ale służą jako zwierciadła, przez które można wyobrazić sobie możliwe przyszłości. Jednak to, czego wielu jej najgorliwszych wielbicieli nawet nie wie o Hadid, to fakt, że była również utalentowaną artystką wizualną. Nie uważała swoich projektów architektonicznych za oddzielne od jej relacji ze sztuką wizualną. Raczej uważała wszystkie swoje twórcze wysiłki za część symbiotycznego dialogu. Być może najjaśniejszym wyjaśnieniem, które Hadid nam zaoferowała podczas swojego życia na temat jej ogólnego podejścia estetycznego, było w 2010 roku, kiedy zorganizowała Zaha Hadid i Suprematyzm w Galerie Gmurzynska w Zurychu. Ta wyjątkowa wystawa prezentowała oszałamiający wybór prac kilku kluczowych protagonistów rosyjskiego suprematyzmu zestawionych obok dzieł sztuki i projektów Hadid, w tym dynamiczną, dużą, specyficzną dla miejsca instalację eksplodujących czarnych promieni. Zobaczenie jej pracy w tym kontekście natychmiast wyjaśniło pokrewieństwo, które Hadid dzieli z suprematystycznym przekonaniem, że struktury wizualne i geometryczne są powiązane ze strukturami społecznymi, które pomagają kierować ewolucją kultury ludzkiej. Tego lata, aby uczcić piątą rocznicę jej śmierci, Galerie Gmurzynska zaprezentuje pośmiertną wystawę Hadid zatytułowaną Zaha Hadid—Abstrakcyjny Krajobraz. Prezentując wiele nigdy wcześniej niepokazywanych dzieł sztuki, modeli i projektów, ta wystawa nie tylko obiecuje wzmocnić jej dziedzictwo jako multidyscyplinarnej wizjonerskiej, ale także może utrwalić Hadid jako kluczową, globalną postać w XXI wieku sztuki abstrakcyjnej.

Modernistyczny Zgubiony i Znaleziony

Hadid urodziła się w Bagdadzie, w Iraku, w 1950 roku. W wieku 22 lat zapisała się do szkoły architektury, ale w przynajmniej jednym kluczowym aspekcie różniła się od wielu swoich kolegów: nie chciała tylko projektować budynków, chciała odkryć, jak obiekty architektoniczne, które zaprojektowała, mogą transformować miasta, w których się znajdują. W ramach swoich studiów Hadid uczęszczała na zajęcia z rysunku i malarstwa - wszyscy studenci architektury robią to w pewnym momencie; jest to integralna część ich codziennej praktyki. Hadid jednak przyjęła malarstwo nie tylko jako praktyczne narzędzie, ale jako sposób na kwestionowanie swoich percepcji i uprzedzeń. Modernistyczna abstrakcja była jej preferowanym słownictwem wizualnym, a to, co nazywała swoim badaniem "abortowanych i nieprzetestowanych eksperymentów modernizmu", doprowadziło ją do odkrycia Suprematyzmu oraz jego założyciela i głównego praktyka Kazimierza Malewicza.

Zaha Hadid, kwiecień 2021, dzięki uprzejmości Galerie Gmurzynska © Zaha Hadid Design

Dwadzieścia lat później, na dobre w drodze do ustanowienia swojej globalnej reputacji jako geniusz, Hadid współpracowała przy monumentalnej wystawie Guggenheima Wielka Utopia, która na nowo rozważała, celebrowała i kontekstualizowała teorie suprematyzmu dla nowej epoki. W rozmowie z artystą w Tate w 2014 roku, Hadid mówiła o lekcjach wyniesionych z tej wystawy. Opisała kompozycje suprematyzmu jako uwolnione od grawitacji: formy poziome mogły być odwracane w formy pionowe i odwrotnie. Mówiła również o przestrzeni i skali, które były przewracane do góry nogami. Najważniejsze, że podzieliła się pomysłem "eksplozji", czyli dekonstrukcji i reorganizacji idei. "Wpływ Malevicha na mnie nie dotyczył tylko sposobu, w jaki robiliśmy rysunki trójwymiarowe czy sposobu, w jaki myśleliśmy o siłach grawitacyjnych," powiedziała Hadid, "ale także sposobu, w jaki wpłynęło to na reorganizację planu."

Zaha Hadid, kwiecień 2021, dzięki uprzejmości Galerie Gmurzynska © Zaha Hadid Design

Utopia Jednego

Reorganizacja wydaje się w jakiś sposób niezbędna dla całej pracy Hadid. Patrząc wstecz na eksperymenty myślowe przeszłości, łatwo założyć, że każdy ruch kulturowy, który kiedykolwiek stracił na znaczeniu, musiał to zrobić z logicznych powodów: może jego potencjał został wyczerpany, a może siły rynkowe miały w tym swój udział. Hadid nie była ograniczona przez takie złudzenia. Eksplodowała i reorganizowała konwencjonalną mądrość na temat modernizmu. Patrzyła na myślicieli takich jak Malevich, Kandinsky, Sophia Delauney, Anni Albers, Piet Mondrian i Le Corbusier, i potrafiła oddzielić ich idealistyczne wizje od polityki i wydarzeń światowych, które spowodowały, że zostały zapomniane. Oddzieliła suprematyzm od nieudanej utopii, z której się wyłonił. Jednocześnie Hadid dostrzegła sztuczność postrzeganych podziałów między dziedzinami architektury a sztuką oraz między tzw. realizmem a abstrakcją. Wprowadziła w życie przekonanie, że abstrakcja jest logiczna, logika jest piękna, a wszystko, co piękne, jest prawdziwe.

Zaha Hadid, kwiecień 2021, dzięki uprzejmości Galerie Gmurzynska © Zaha Hadid Design

Ostatecznie wierzę, że Hadid można nazwać artystką utopijną. Ale zamiast pokładać wiarę w skazane na niepowodzenie utopie społeczne, Hadid pokazała nam poprzez swoją sztukę i architekturę, że wszystkie struktury kulturowe i estetyczne pozycje najlepiej rozumie się w kontekście utopii jednej. Wybór prac prezentowanych tego lata w Zaha Hadid—Abstrakcyjnie o Krajobrazie w Galerie Gmurzynska wprowadza widzów w niezwykle szeroki zakres obiektów, które Hadid wprowadziła w życie, jednocześnie ilustrując, co łączy te różnorodne kreacje. Wszystkie obiekty w wystawie zostały zaprojektowane jako odpowiedzi na pytanie, co może znaczyć obraz, rzeźba, mebel czy środowisko architektoniczne nie dla społeczeństwa, ale dla jednej osoby — pojedynczego, logicznego, pięknego człowieka. Jeśli kiedykolwiek plan, który otrzymała Hadid, miał na celu zaprojektowanie czegoś, co służyłoby biznesowi, instytucji lub działalności, reorganizowała ten plan i zamiast tego projektowała coś, co służyło osobie. Ta zasada wspierania pojedynczych ludzkich utopii umożliwiła Hadid stworzenie dzieła, które charakteryzuje się zdolnością do zaskakiwania i inspirowania. Jej trwałym darem dla współczesnej abstrakcji jest przypomnienie, że możliwość jest tak samo ważna jak praktyczność, więc ilekroć plan nie służy ludziom, należy go zburzyć.

Obraz wyróżniający: Zaha Hadid, kwiecień 2021, dzięki uprzejmości Galerie Gmurzynska © Zaha Hadid Design
Wszystkie obrazy użyte tylko w celach ilustracyjnych
Autor: Phillip Barcio