Abstrakcja świecąca w neonowej sztuce
Zdenek Pesanek był pierwszym, który stworzył sztukę neonową. Pesanek był artystą kinetycznym, wcześniej znanym jako wynalazca Spectrophone, czyli pianina kolorowego. Jego najwcześniejsze prace neonowe to abstrakcyjne rzeźby, złożone z maszyn i odciętych torsów ludzkich, z neonowymi rurkami owiniętymi wokół i wystającymi z form. W momencie, gdy Pesanek wprowadzał neonowe rury jako medium artystyczne, istniały one już od dziesięcioleci, brzęcząc, migocząc i przyciągając ludzkie oczy jak ćmy do ognia od 1910 roku. I choć z innego powodu, Pesanek częściowo używał neonu w ten sam sposób: aby stworzyć spektakl. Ale jego rzeźby neonowe miały więcej niż tylko prosty blask. Pesanek wyczuwał, że światło ma głębszą wartość jako narzędzie estetyczne, a neon jest szczególnie wyjątkową formą światła, unikalną w swojej specyfice medium. Podążając jego śladami, wiele pokoleń artystów próbowało zbadać, co jeszcze neon może zaoferować sztuce abstrakcyjnej. Dziś, po niemal wieku sztuki neonowej, wciąż jesteśmy daleko od zrealizowania pełnego potencjału tego fascynującego medium.
Mistyczne prawdy
Spacer przez prawie każdy międzynarodowy targ sztuki dzisiaj prawdopodobnie ujawni dziesiątki przykładów sztuki neonowej. Ale najprawdopodobniej ogromna większość z nich będzie podobna: będą składać się z tekstu—słów i/lub liczb napisanych różnymi neonowymi czcionkami, zawieszonymi na ścianie. To niewątpliwie najczęstszy motyw we współczesnej sztuce neonowej: napisać coś w neonie, a następnie wyzwać publiczność, aby spróbowała ustalić, czy ma być to odczytywane dosłownie, satyrycznie, ironicznie, abstrakcyjnie, konceptualnie, poetycko, czy też w ogóle ma być odczytywane.
Artysta, któremu zawdzięczamy propozycję słów w neonie, to Bruce Nauman. Jego instalacja z 1967 roku Prawdziwy artysta pomaga światu, ujawniając mistyczne prawdy, która prezentowała to dokładne zdanie w neonowych literach na znaku wiszącym w oknie byłego sklepu w San Francisco, uznawana jest za ustanowienie tej tendencji. Nauman chciał, aby widzowie robili więcej niż tylko czytali dzieło. Zamierzał, aby ta praca była przeciwieństwem typowych neonowych reklam wiszących w innych witrynach sklepowych w okolicy w tamtym czasie. Reklamy komercyjne są konkretne i bezpośrednie. Sztuka, według Naumana, powinna być niejasna.
Bruce Nauman - The True Artist Helps the World by Revealing Mystic Truths, 1967, neon wall sign, © 2018 Philadelphia Museum of Art
Kultowe gesty
Kilka lat przed tym, jak Bruce Nauman użył neonu w sztuce, inny artysta świetlny, Dan Flavin, użył medium w bardziej abstrakcyjny sposób. Flavin był malarzem i rzeźbiarzem, który zaczął dodawać światła do swojej twórczości na początku lat 60. Jego najwcześniejsze prace świetlne, zwane Ikonami, były malowanymi obiektami z żarówkami żarowymi przymocowanymi w różnych sposób do ich form. W 1963 roku Flavin miał przełom, gdy stworzył Przekątną z 25 maja 1963 (dla Constantina Brancusi), swoją pierwszą pracę wykorzystującą światło fluorescencyjne.
Niektórzy ludzie nie pomyśleliby, że światło fluorescencyjne jest tym samym co światło neonowe, ale w swojej istocie są one prawie identyczne. Oba powstają, gdy gaz jest aktywowany przez elektryczność. Światło neonowe pochodzi oczywiście z gazu neonowego. Jednak światło neonowe stworzone wyłącznie z gazu neonowego zawsze będzie czerwone. Gdy dodaje się inne gazy, takie jak argon, kolor się zmienia. Światła fluorescencyjne zawierają mieszankę gazów, z których neon i argon są dwoma. Inną różnicą między neonem a fluorescencyjnymi jest to, że światła neonowe są wykonane z ręcznie dmuchanego szkła, podczas gdy światła fluorescencyjne są produktami przemysłowymi. Flavin przyjął przemysłowy charakter fluorescencyjnych jako kluczowy dla abstrakcyjnej natury swojej pracy, wybór, który zbliżył go do Roberta Irwina — innego artysty, który używał fluorescencyjnych — z artystami Minimalistycznymi takimi jak Donald Judd.
Dan Flavin - The Diagonal of May 25, 1963 (to Constantin Brancusi), 1963, fluorescent tube, © 2018 Dia Art Foundation
Współczesna sztuka neonowa
Wielu artystów pracuje dzisiaj z neonem. Większość, jak już wspomnieliśmy, używa go do tworzenia tekstu. Ale używają tekstu w inny sposób niż propozycja Bruce'a Naumana sprzed kilku dekad. Współcześni artyści tekstu neonowego, tacy jak Meryl Pataky, Robert Montgomery, Kelly Mark, Soledad Arias, Alexandro Diaz i Yael Bartana, zdają się mieć na celu, aby widzowie dosłownie interagowali z treścią języka. Tworzą rzeczywiste znaki, reklamując swoje myśli jako towary. Specyfika medium neonu jest drugorzędna, jeśli nie nieistotna. Nasuwa się pytanie: po co tworzyć sztukę? Dlaczego po prostu nie pisać?
Jednym z wyjątków jest Joseph Kosuth (ur. 1945). Kosuth od dziesięcioleci używa słów w swojej sztuce. Neon to tylko jeden z mediów, które wykorzystał w swojej pracy. Wiele z prac opartych na tekście, które stworzył Kosuth, ma na celu podważenie naszego związku ze słowami jako symbolami. Kosuth używa tekstu w sensie koncepcyjnym, tworząc dzieła, które opierają się znaczącej interpretacji, stając się samoreferencyjne. Jego rzeźby neonowe włączają istotne cechy medium, wykorzystując kolor i światło jako zarówno materiał, jak i treść.
Joseph Kosuth - Five Words in Green Neon, 1965, neon tubes, © 2018 Whitney Museum
Czysta Abstrakcja w Sztuce Neonowej
Niektórzy współcześni artyści neonowi wykorzystują ten medium do tworzenia czysto abstrakcyjnej sztuki. Wśród nich wyróżnia się Leo Villareal, który w swojej pracy używa neonu, a także diod LED i tradycyjnych żarówek. Villareal jest znany ze swoich monumentalnych instalacji publicznych, takich jak Multiverse, w National Gallery of Art w Waszyngtonie, Hive, na stacji metra w Nowym Jorku, oraz The Bay Lights, instalacji świetlnej, która rozciąga się na długości mostu Bay Bridge łączącego San Francisco z Oakland.
Villareal wymienia Dana Flavina jako jedno z jego głównych źródeł inspiracji, ale używa neonu, aby osiągnąć zupełnie inny cel niż Flavin. Villareal nazywa swoje dzieła manifestacjami koncepcji Johna Conwaya, brytyjskiego matematyka, który był pionierem w dziedzinie matematyki rekreacyjnej. Używa światła, koloru i wzorów, aby zakwestionować ludzką tendencję do poszukiwania racjonalności i przewidywalności w przypadkowości. Neon, fluorescencje i diody LED są niezbędne dla jego abstrakcyjnych idei na temat nowoczesnej technologii i sposobów, w jakie ludzie nadmiernie polegają na niej, aby stworzyć świat, który mogą zrozumieć.
Leo Villareal - Hive (Bleecker Street), 2012
Inni artyści neonowi abstrakcyjni
Keith Sonnier, jeden z najbardziej wpływowych artystów neonowych lat 60., wciąż eksperymentuje z tym medium w interesujący sposób. Sonnier podchodzi do neonu w zasadniczo inny sposób niż wielu jego współczesnych. Postrzega go jako siłę, która oddziałuje z otaczającą przestrzenią, i podziwia jego zdolność do wpływania na otoczenie, mimo że jest uwięziony w ciasnym naczyniu. Jak mówi: „Światło to uwięziony gaz. Gazowe światło ma większą rozciągłość i zaczyna sprawiać, że kolor staje się objętościowy.” Instalacje, które Sonnier stworzył pod koniec lat 60., dotyczyły objętości poprzez szkieletowe formy neonowe, które wykorzystywały emitowane światło do wypełnienia wyimaginowanej przestrzeni, odnosząc się w niebiologiczny sposób do efemerycznych, biologicznych elementów świata naturalnego.
Keith Sonnier - Neon Wrapping Neon, installation at Ace Gallery, Los Angeles, 1968, © 2018 Keith Sonnier
Laddie John Dill jest kolejnym współczesnym artystą neonowym, który wykorzystuje ten medium w abstrakcyjny sposób. W swoich instalacjach Sand Light buduje środowiska z piasku, które przypominają górskie krajobrazy. Następnie splata rury neonowe w to środowisko, tworząc spektralny krajobraz, w którym szkło i jego główny składnik, piasek, mieszają się z naturalnymi siłami elektryczności i gazu. Ostateczna estetyka jest jednocześnie geometryczna i biomorficzna, naukowa i poetycka. Dill używa również neonu do tworzenia tego, co nazywa Light Sentences. Zamiast używać tekstu, te zdania wykorzystują neon do tworzenia ciągów abstrakcyjnego języka opartego na relacjach między różnymi kolorami i intensywnościami światła.
Laddie John Dill - Sand Light installation at Venice Biennale, 2011, © 2018 Laddie John Dill
Przyszłość sztuki neonowej
Mimo dużej liczby artystów, którzy eksperymentowali z neonem w ciągu ostatniego stulecia, oraz wielu, którzy wciąż go badają dzisiaj, wciąż jest wiele do odkrycia na temat abstrakcyjnego potencjału tego unikalnego medium. Posiada tak wiele intrygujących cech. Neon jest niebezpieczny, ale nie śmiertelny. Zawiera rtęć, ale nie w ilości, która mogłaby nam zaszkodzić. Może stanowić zagrożenie pożarowe, ale jest również jedną z najbardziej łagodnych i efektywnych form światła.
Neon jest również eteryczny, trwa tylko około tuzina lat, gdy jest włączony 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu. Można go zobaczyć z daleka, a odległość ma bezpośredni wpływ na to, jak jest postrzegany przez oko. Jest ręcznie wykonany, a jednocześnie bardzo naukowy. Jest kruchy, zabawny, przyciągający uwagę, świecący i kolorowy. Jest tak wiele fascynujących elementów tego pierwiastka, że jesteśmy pewni, że czeka nas jeszcze wiele ekscytującej abstrakcyjnej sztuki neonowej.
Obraz wyróżniający: Pierwsza Sztuka Neonowa: Zdenek Pesanek - Sto lat elektryczności, kinetyczna rzeźba świetlna, 1932-36
Wszystkie obrazy użyte tylko w celach ilustracyjnych
Autor: Phillip Barcio
