Cuda sztuki geometrycznej Ameryki Łacińskiej

Jedną z najbardziej intrygujących wystaw sztuki abstrakcyjnej na całym świecie, która obecnie jest dostępna, można zobaczyć w Fondation Cartier pour l'Art Contemporain w Paryżu. Tytuł wystawy to Geometrie Południa, od Meksyku do Patagonii, a wystawa obejmuje całą historię sztuki geometrycznej w Ameryce Łacińskiej. Prezentowane prace reprezentują dziedzictwo sięgające czasów ludzi Valdivia, którzy osiedlili się w Ekwadorze około 3500 lat temu, aż do dnia dzisiejszego. Powody, dla których ta wystawa jest wyjątkowa, wykraczają poza fakt, że prace są wizualnie oszałamiające. Jest również niezwykła, ponieważ oddaje należny hołd artystom rdzennym, wystawiając ich prace na równi z dziełami artystów i projektantów kolonialnych, modernistycznych i współczesnych. Kuracja burzy wiele starych iluzji. Na subtelnym poziomie dla mnie zburzyła iluzję, którą często tworzę, że istnieje jakaś fundamentalna różnica między abstrakcją geometryczną a tzw. „biomorficzną” abstrakcją. W trakcie tej wystawy, w rzeczywistości, tak przyzwyczaiłem się do dostrzegania wzorów geometrycznych, że zacząłem je dostrzegać ukryte na widoku w różnych materiałach użytych w prezentowanych pracach. Wzory geometryczne czają się w liniowych strukturach drewna i krystalicznych formacjach skał, nie wspominając o ich obecności w owocach i warzywach, co dowodzi, że geometria jest w rzeczywistości nieodłączną częścią organicznego świata. Ale największym założeniem, które wystawa burzy, jest przekonanie, że społeczeństwa zachodnie XIX i XX wieku roszczą sobie prawo do wynalezienia sztuki abstrakcyjnej. Kultury, które stworzyły najstarsze obiekty na tej wystawie, miały do czynienia z abstrakcją geometryczną na długo przed Maleviciem, Picassiem i Mondrianem. Zamiast dostrzegać geniusz w ich materialnych kreacjach, europejscy kolonizatorzy asymilowali je do swojej własnej kultury, zakładając, że jest ona lepsza. Widzenie tych obiektów pewnie ogłaszających swój niezaprzeczalny status obok bardziej współczesnych kreacji jest silnym przypomnieniem o mylnych pojęciach naszej kolonialnej przeszłości. To bardzo potrzebne uznanie nieprzerwanego dziedzictwa estetycznego, do którego współczesna sztuka wyraźnie należy, dowodząc, że abstrakcja była częścią ludzkiej kultury wizualnej od początku naszej kultury.

Budowanie na tradycji

Pierwszą rzeczą, którą zauważyłem w tej wystawie, jest geometryczna jakość budynku, w którym się ona odbywa. Liniowe belki i prostokątne okna są zrównoważone przez trójkątną metalową sieć wsparcia. Struktura jest niewątpliwie nowoczesna, a jednak w głównym atrium ogromna instalacja paraguańskich architektów Solano Beniteza i Glorii Cabral stawia pytanie, czy podstawowy projekt budynku jest naprawdę tak nowoczesny, jak myślimy. Używając rozbitych cegieł i betonu, ci projektanci stworzyli modułową rzeźbę z trójkątów, która w eleganckiej rozmowie odnosi się do architektonicznych kości budynku. Materiałowe cechy ich dzieła przywołują rękodzielnicze dziedzictwo ludzkiej architektury i przypominają nam, że wzory i rytmy stosowane w naszym współczesnym świecie sięgają naszych najwcześniejszych przodków. Jednak w tej samej galerii 23 skomplikowane rzeźby z drutu autorstwa wenezuelskiej artystki abstrakcyjnej Gego przypominają nam, że rzeczywiście są współcześni artyści, którzy wzięli na siebie eksplorację geometrycznej abstrakcji na zdumiewające nowe wyżyny. Cała magia tego, co jest możliwe, gdy nowoczesna wyobraźnia łączy się z nowoczesnymi materiałami i technikami, przejawia się w tych fantastycznych dziełach.

"Geometrie Południowe, od Meksyku do Patagonii, widok instalacji w Fondation Cartier pour l'Art Contemporain, 2018. Zdjęcie © Thibaut Voisin"

W głównej galerii jednak ujawnia się prawdziwa siła tej wystawy. To tutaj 220 dzieł sztuki od 70 artystów reprezentujących ponad 15 narodów łączy się w czasie. Inspiracja płynie pewnie w każdym kierunku. Wiekowe rzeźby z wulkanicznego kamienia są zestawione z powieszonym w XXI wieku rzeźbą z bawełny autorstwa Olgi de Amaral, która sama w sobie przypomina „Penetrable” z połowy XX wieku autorstwa Jesús Rafael Soto. Liniowe geometryczne wzory na wiekowych rdzennych kijach do chodzenia prowadzą doskonałą rozmowę z wzorami zdobiącymi „Torres de Satélite” (1968) w Meksyku, zaprojektowanymi przez meksykańskiego architekta Luisa Barragána, malarza Jesús Reyes Ferreira i rzeźbiarza Mathiasa Goeritza, uchwyconymi na tej wystawie w fotografii autorstwa Armando Salas Portugala. W każdym eksponowanym przedmiocie wzory, kształty i formy zdają się ogłaszać, że przekraczają wszelkie sztuczne podziały medium czy metody. Widzimy ten sam wizualny leksykon malowany na budynkach, ceramice i tekstyliach, który również jest wyrażany na płótnach przez urodzoną na Kubie malarkę Carmen Herrera i brazylijskiego artystę Luiza Zerbini.

"Geometrie Południowe, od Meksyku do Patagonii, widok instalacji w Fondation Cartier pour l'Art Contemporain, 2018. Zdjęcie © Thibaut Voisin"

Zaginione i Odnalezione Dziedzictwa

Wśród bardziej skomplikowanych aspektów wystawy, przynajmniej dla mnie, znajdują się zdjęcia, które pokazują malowane ciała rdzennych ludzi, którzy żyli w Chile na początku XX wieku. To nie malowanie ciała mnie zaskakuje. Wręcz przeciwnie, to jest ten aspekt zdjęć, który mnie poruszył, z jego wyrazem czegoś głęboko pięknego i duchowego. To, co mnie niepokoi, to fakt, że jedyną osobą wymienioną z imienia jest fotograf. Fotografem był Martin Gusinde, austriacki ksiądz, który przybył do Ameryki Południowej jako misjonarz. Jego badania nad tymi ludźmi miały w pewnym sensie charakter antropologiczny. Ale w innym sensie są owiane niezaprzeczalną mgłą domniemanej kulturowej wyższości, która towarzyszy wszystkim ekspedycjom misyjnym. Czy te zdjęcia zostały zrobione przez skromnego etnologa, który po prostu chciał zrozumieć różnice między różnymi ludźmi? Czy też zostały zrobione przez kogoś, kto wierzył, że jego misją jest nawrócenie tzw. prymitywnych ludzi na inny system wierzeń?

"Geometrie Południowe, od Meksyku do Patagonii, widok instalacji w Fondation Cartier pour l'Art Contemporain, 2018. Zdjęcie © Thibaut Voisin"

Może ostatecznie nie ma znaczenia, jaki kontekst przypisuję fotografiom, ani żadnym innym dziełom prezentowanym na tej wystawie. Prawdopodobnie można postawić tyle samo argumentów przeciwko fotografiom wykonanym przez misjonarzy, co przeciwko wystawianiu 3500-letnich rzeźb zabranych z ich miejsca spoczynku przez konkwistadorów. Celem tej wystawy nie jest krytyka tego, jak te obiekty się tutaj znalazły, ani jakie były intencje tych, którzy je znaleźli lub stworzyli. Chodzi wyłącznie o aspekt wizualny. Kuratorzy składają jednoznaczną deklarację na temat uniwersalności doceniania geometrycznej sztuki abstrakcyjnej, że jest to coś, co wyraźnie łączy ludzkie kultury różnego rodzaju i z różnych epok. Geometry Południa, od Meksyku do Patagonii jest wystawiana w Fondation Cartier pour l'Art Contemporain w Paryżu do 24 lutego 2019.

Obraz wyróżniający: Południowe geometrie, od Meksyku do Patagonii, widok instalacji w Fondation Cartier pour l'Art Contemporain, 2018. Zdjęcie © Thibaut Voisin
Autor: Phillip Barcio