Czym jest malarstwo konceptualne?

Każde dzieło sztuki było kiedyś tylko pomysłem w czyjejś głowie. To zabawna myśl, biorąc pod uwagę, jak ulotne mogą być pomysły i jak trudno jest przekształcić nawet najlepsze pomysły w rzeczywistość. Malarstwo konceptualne, jako dziedzina praktyki artystycznej, stara się zmierzyć z luką między pomysłami a fizyczną rzeczywistością. Rozważa możliwość, że dla każdego obrazu, który ostatecznie wisi na ścianie, istnieje niezliczona ilość innych, które nigdy nie trafiły na płótno, oraz niezliczone alternatywne sposoby namalowania tego, który jednak znalazł się na ścianie. Idzie nawet tak daleko, aby powiedzieć, że obraz może w ogóle nie mieć znaczenia; że jedyną rzeczą, która naprawdę ma znaczenie, jest pomysł. 

Pomyśl o tym

Czasami najlepszym sposobem na zrobienie czegoś jest nie myślenie o tym. Po prostu to zrób, jak mówi slogan. Kiedy zatrzymujemy się i myślimy o naturze tego, co robimy, może nas to sparaliżować, gdyż zaczynamy kwestionować, czy to, co robimy, jest warte wysiłku, czy ma jakąkolwiek wartość. Kiedy pierwsi abstrakcyjni malarze rozpoczęli swoją misję tworzenia czysto abstrakcyjnych dzieł, towarzyszyło temu wiele myślenia, a oni byli pełni pomysłów. Ale jednocześnie niektórzy artyści zadawali pytania o wartość tych, czy jakichkolwiek innych pomysłów.

W 1917 roku Marcel Duchamp stworzył dzieło sztuki zatytułowane „Fontanna”. Był to pisuar odwrócony do góry nogami i podpisany „R. Mutt”. Duchamp wziął zwykły przedmiot i przekształcił go, w tym przypadku odwracając go do góry nogami i usuwając z jego użytkowego otoczenia, co uczyniło jego pierwotne zastosowanie nieaktualnym i zaprosiło do niego nowe możliwości znaczenia. „Fontanna” została odrzucona przez wystawę, do której została zgłoszona, ale stała się punktem odniesienia dla tego, co ostatecznie zaczęto nazywać Sztuką Konceptualną, tendencją do stawiania wartości pomysłów artysty ponad wartość procesów lub obiektów artysty.

 Sarah Hinckley - 2009, 15 x 9.8 in, © Sarah Hinckley

Obraz jest niczym

Wiele z pierwszych obrazów koncepcyjnych wcale nie było obrazami. W 1953 roku artysta Robert Rauschenberg miał pomysł, aby wymazać obraz. Zamierzał sprawić, by rzeczywisty obiekt zniknął, pozostawiając tylko ideę, a tym samym wynosząc ją na nowy poziom czci. Wierzył, że aby osiągnąć pełną manifestację swojej idei, ktoś inny musiałby darzyć obiekt szacunkiem. Musiał wymazać dzieło innego malarza, w przeciwnym razie byłoby to jak negowanie czegoś, co nigdy nie istniało.

Rauschenberg zwrócił się do swojego przyjaciela Willema de Kooninga i poprosił go o podarowanie ukochanego obrazu do swojego konceptu. Chociaż de Kooning początkowo się opierał, ostatecznie dał Rauschenbergowi rysunek, którego nie chciał widzieć znikającego i który byłby trudny do usunięcia. Rauschenberg przeszedł przez więcej niż tuzin gumek do mazania przez ponad miesiąc, w końcu udaje mu się usunąć cały obraz. Efekt, nazwany „Zmazanym rysunkiem de Kooninga”, pewnie stwierdził, że to idea dzieła sztuki jest najważniejsza, a samo dzieło nie musi w ogóle istnieć.

Robert Rauschenberg - Usunięty rysunek de Kooninga, 1953, Ślady mediów rysunkowych na papierze, 64,14 cm x 55,25 cm x 1,27 cm, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w San Francisco (SFMOMA), San Francisco, © Fundacja Roberta Rauschenberga 

Tworzenie niewidzialnego

Pojęcie podstawowego znaczenia idei szybko rozprzestrzeniło się po zachodnim świecie. Artyści zaczęli eksperymentować z każdą możliwą manifestacją idei, wierząc, że jeśli idea ma się zrealizować, może przybrać wiele form. Sztuka o obrazie drzewa mogłaby manifestować się jako fotografia drzewa, obraz drzewa, rysunek drzewa, abstrakcyjny obraz drzewa, słowa „obraz drzewa” napisane na powierzchni, performer wskazujący na rzeczywiste drzewo, taniec interpretacyjny naśladujący drzewo, a nawet artysta siedzący na podłodze z zamkniętymi oczami, myślący o obrazie drzewa.

W 1958 roku artysta Yves Klein zorganizował wystawę malarską w Paryżu, często nazywaną „Pustką.” Pełny tytuł wystawy brzmiał „Specjalizacja wrażliwości w stanie surowego materiału w stabilizowanej wrażliwości malarskiej, Pustka.” Zgodnie z legendą, wystawę odwiedziło ponad 3000 gości. Po wejściu do galerii widzowie stawali w obliczu białego pokoju pozbawionego obrazów, zawierającego jedynie pustą szafkę. Klein powiedział o wystawie: „Moje obrazy są teraz niewidoczne i chciałbym pokazać je w jasny i pozytywny sposób.”

Fieroza Doorsen - Bez tytułu (Id. 1281), 2017, Olej na papierze, 27 x 19 cm.

SolLeWitt

W 1968 roku abstrakcyjny malarz Sol LeWitt dodał nowy wymiar do królestwa malarstwa konceptualnego. Teoretyzował, że nie tylko nie ma znaczenia, czy pomysł kiedykolwiek zmaterializuje się jako fizyczny obraz, ale także nie ma znaczenia, jak zostanie namalowany ani kto go namaluje. Liczy się tylko pierwotny wyrażony pomysł artysty na obraz. Jako demonstrację tej koncepcji, LeWitt zaczął projektować murale, które mogły być, a zazwyczaj były, wykonywane przez osoby inne niż on sam.

Pomysł LeWitta polegał na tym, że każda indywidualna ręka narysuje każdą linię inaczej, więc chociaż będą pracować z tymi samymi planami, każdy artysta narysuje mural inaczej niż wszyscy inni. Gotowe produkty będą różnić się od oryginalnego projektu i od siebie nawzajem, ale ponieważ oryginalny projekt jest tym, co się liczy, różnice są nieistotne, podobnie jak środki produkcji. Dziedzictwo pomysłu LeWitta polega na tym, że jego koncepcyjne malowidła ścienne są wciąż reprodukowane dzisiaj, po jego śmierci.

John Monteith - Nocne Niebo, 2010, grafit na ręcznie robionym papierze, 24 x 17,7 in, © John Monteith

Przyszłość idei

Współczesne malarstwo konceptualne nadal poszerza nasze uznanie dla idei, które stanowią podstawę dzieła sztuki. Prace współczesnej amerykańskiej malarki abstrakcyjnej Debry Ramsay są zakorzenione w ideach fundamentalnych dla naszego czasu. Jej proces polega na śledzeniu zmieniających się kolorów natury, takich jak kolory sezonowej flory, a następnie analizowaniu tych zmian kolorystycznych w programie komputerowym. Uzyskane dane są wykorzystywane do stworzenia palety, która odnosi się do zmieniających się naturalnych kolorów. Następnie używa tej palety do stworzenia abstrakcyjnej reprezentacji obiektów w przestrzeni zmieniających się w czasie.

Prace Ramsaya przywodzą na myśl dwie fundamentalne idee, które dominują w naszej obecnej kulturze. Pierwsza to idea danych oraz przekonanie, że każdy aspekt naszego życia jest monitorowany, cyfryzowany, obliczany i analizowany w jakiejś monumentalnej dążeniu do zrozumienia. Druga to idea, że natura się zmienia, a my możemy teraz jedynie obserwować ten proces i w jakiś sposób odnajdywać w nim estetyczne piękno. Idee Ramsaya są pięknie przedstawione w formie abstrakcyjnych obrazów, ale to same idee sprawiają, że jej prace są teraz tak istotne dla naszej kultury.

Debra Ramsay- Rok Koloru, Dostosowany do Długości Dnia, 2014, Akryl na folii poliestrowej, 39,8 x 59,8 in.

H7

Kanadyjski malarz abstrakcyjny John Monteith pracuje w wielu różnych mediach, poszukując najbardziej udanej fizycznej manifestacji swoich koncepcji artystycznych. Jednym z obszarów, które często bada, jest tekst. Monteith wydobywa fragmenty tekstu z innych źródeł, które napotyka podczas pracy, takich jak codzienne wiadomości, książka czy rozmowa. Następnie prezentuje tekst w oderwaniu od kontekstu w środowisku galerii, co zaprasza do nowych interpretacji koncepcyjnych idei zawartych w słowach.

Czerpiąc z wielu źródeł medialnych tekst, którego używa w swoich pracach, rysunki tekstowe Monteitha wnoszą współczesny punkt widzenia do dzieł artystów koncepcyjnych pierwszej generacji, takich jak Robert Barry, który również często pracuje z tekstem. Prace Barry'ego polegają na wyświetlaniu fragmentów tekstu na papierze, płótnie, ścianach, podłogach lub jakiejkolwiek innej powierzchni odpowiedniej do pomysłu. Jego słowa są często jego własne, ale czasami pochodzą z innych tekstów, a prezentowane są w sposób, który zaprasza do nowych skojarzeń i znaczeń. Często te koncepcyjne prace przedstawiają znacznie więcej informacji niż tradycyjny obraz, wymagając udziału wyobraźni widza. 

Materia i znaczenie

W 1965 roku, w przełomowej pracy sztuki konceptualnej zatytułowanej Jedno i trzy krzesła, artysta konceptualny Joseph Kosuth zaprezentował rzeczywiste krzesło, fotografię krzesła oraz pisemny opis tego, czym jest krzesło. Jak wiele innych prac konceptualnych, postawiło to na czoło pytanie o to, jaka jest różnica między ideami, obiektami a abstrakcjami.

Akceptujemy teraz, że malarstwo konceptualne nie musi być obrazem, ani nie musi w ogóle istnieć w formie materialnej. Ale kiedy już istnieje, czy to ma znaczenie? Czy to ważne, że jest tutaj, w fizycznej rzeczywistości? Czy naprawdę nie ma różnicy między obiektem a ideą? Czy naprawdę bardziej cenimy ideę? Gdybyśmy umierali z głodu, czy wolelibyśmy mieć przepis, obraz jedzenia, czy prawdziwe jedzenie? W praktycznych kategoriach, malarstwo konceptualne zarówno zadaje, jak i odpowiada na jedno z najważniejszych pytań ludzkości: Czy ma znaczenie, co robimy?

Obraz wyróżniony: Robert Barry - Bez tytułu (Coś, co nigdy nie może być żadną konkretną rzeczą), 1969,  Maszynopis na papierze, 4 x 6 cali, © Robert Barry

Wszystkie obrazy użyte tylko w celach ilustracyjnych